Βάση στην Πρόσβαση. Προτάσεις πολιτών για την ισότιμη συμμετοχή των αναπήρων στην πράξη.

ut2mp
Αυτή η σελίδα δεν είναι μεταφρασμένη προς το παρόν.

Στα μέσα της δεκαετίας του 1970 εμφανίσθηκε για πρώτη φορά στο αναπηρικό κίνημα το κοινωνικό μοντέλο θεώρησης της αναπηρίας, που προκάλεσε ανατροπές και στάθηκε απέναντι στην κοινωνική αναπηροποίηση, τα στερεότυπα και τη περιθωριοποίηση, αποτέλεσμα των διεκδικήσεων του ευρωπαϊκού και διεθνούς αναπηρικού κινήματος, που προβάλει α) το δικαίωμα στην αυτόνομη διαβίωση και β) το δικαίωμα στην προσβασιμότητα και την ισότιμη συμμετοχή σε όλες τις πτυχές του κοινωνικοπολιτικού γίγνεσθαι (εργασία, υγεία, εκπαίδευση, πολιτισμός, συμμετοχή στη λήψη πολιτικών αποφάσεων).

Για πολλά χρόνια και ως ακόμη και στις μέρες μας, η αναπηρία στην Ελλάδα εκλαμβάνεται ως μια αέναη «προσωπική τραγωδία» και προσεγγίζεται με βάση το ιατροκεντρικό μοντέλο θεώρησης ως μια ανεπάρκεια, μια μειονεξία, ή ακόμη και ως μια ασθένεια, αγνοώντας βασικούς παράγοντες: κοινωνικοπολιτισμικούς (κοινωνία – εκπαίδευση) και οικονομικούς (εργασία). Η ικανοποίηση των αναγκών των αναπήρων στηρίζεται στην ατομική ευθύνη και τη φιλανθρωπία, ρίχνοντας το μεγαλύτερο βάρος στην οικογένεια.

α) Ως αυτόνομη (ή ανεξάρτητη) διαβίωση ορίζεται ένας τρόπος ζωής που δίνει στο υποκείμενο τη δυνατότητα να λαμβάνει μόνο του αποφάσεις και να επιλέγει τις δραστηριότητες που επιθυμεί, ανάλογα με τις ανάγκες ή τη βλάβη του (κινητικές ή αισθητηριακές). Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι το υποκείμενο είναι σε θέση να ζει μόνο του, να εργάζεται και να έχει κοινωνική ζωή μέσα σε ένα περιβάλλον κατάλληλα διαμορφωμένο. Στον όρο αυτόνομη διαβίωση υπάγεται, επίσης, η χρήση βοηθών-εργαλείων κατάλληλα καταρτισμένων για να εξυπηρετούν τα ανάπηρα άτομα. Υπάρχουν, φυσικά, άνθρωποι με νοητικές και ψυχοκοινωνικές αναπηρίες τέτοιες, που επηρεάζουν την ικανότητά τους να λάβουν αποφάσεις ή να αναλάβουν περίπλοκα σχέδια δράσης. Για αυτούς τους ανθρώπους, αυτόνομη διαβίωση σημαίνει να έχουν την ευκαιρία και τη δυνατότητα να είναι όσο το δυνατό περισσότερο αυτάρκεις με τη συμβολή επαγγελματιών βοηθών (επιστήμονες ψυχικής υγείας, εκπαιδευτές διαφόρων ειδικοτήτων, οικιακοί και άλλοι βοηθοί), είτε ζουν σε ανεξάρτητους χώρους είτε στις στέγες υποστηριζόμενης διαβίωσης (ΣΥΔ).

β) Η προσβασιμότητα αφορά το φυσικό, το δομημένο, το ηλεκτρονικό περιβάλλον, καθώς και το περιεχόμενο των υπηρεσιών, σε όλες τις πτυχές και τις δομές της ανθρώπινης και της πολιτικής πραγματικότητας. Η πολιτεία έχει δείξει ως σήμερα πως εξαντλεί τον σχεδιασμό της προσβασιμότητας κυρίως στο δομημένο περιβάλλον, και πιο συγκεκριμένα στα εμπορικά κέντρα, τις πλατείες και στους δρόμους των πόλεων, ενώ υπάρχουν τρομακτικές ελλείψεις σε οπτικές και ηχητικές σημάνσεις (για άτομα με προβλήματα όρασης, τυφλούς, κωφούς και βαρήκοους) τόσο στους δρόμους όσο και στα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς. Αντίστοιχα για τα άτομα με αισθητηριακές αναπηρίες η πρόσβαση στο περιεχόμενο (για τα άτομα με προβλήματα όρασης χρήση γραφής Braille στα έντυπα και ακουστικής περιγραφής στα θεάματα, για τους κωφούς και βαρήκοους χρήση νοηματικής γλώσσας, υποτίτλων και χειλεανάγνωσης), είναι σπάνια και, όπου υπάρχει, υποτυπώδης, περιθωριοποιώντας τους αναπήρους σε τομείς όπως οι δημόσιες υπηρεσίες, το εκπαιδευτικό σύστημα, την υγεία, την εργασία, τον πολιτισμό.

Με την παρούσα πρόταση στηρίζουμε τους αγώνες των αναπήρων αναγνωρίζοντας ότι η αναπηρία είναι μια κοινωνική κατασκευή με ιστορικό, οικονομικό και πολιτισμικό περιεχόμενο. Το ελαττωματικό μέλος, όργανο ή μηχανισμός στο ανθρώπινο σώμα είναι μία βλάβη, όμως ο κοινωνικός αποκλεισμός και η περιθωριοποίηση που βιώνει το άτομο εξαιτίας αυτής της βλάβης αποτελεί την αναπηρία. Με την αναγνώριση της υπαιτιότητας της κοινωνίας στη συρρικνωμένη ανάμειξη των αναπήρων στα κοινωνικά δρώμενα επιδιώκουμε την αλλαγή του κοινωνικού πλαισίου με στόχο τον σεβασμό στη διαφορετικότητα και την ανταπόκριση στα ιδιαίτερα λειτουργικά γνωρίσματα των αναπήρων.

Ήδη από το 2012 η Ελλάδα έχει επικυρώσει τη Διεθνή Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των αναπήρων, η οποία στο σύνολο της εξαντλεί όλο το φάσμα των δικαιωμάτων των για πλήρη και αποτελεσματική συμμετοχή και ένταξη σε όλα τα επίπεδα της κοινωνικής ζωής.  Κεντρικός άξονας της σύμβασης είναι η απαγόρευση των διακρίσεων, η ισοτιμία των ευκαιριών και ο σεβασμός της έμφυτης αξιοπρέπειας, της αυτονομίας και της ανεξαρτησίας των προσώπων. Το σημαντικότερο, όμως, σημείο είναι η διατύπωση της αποδοχής των ατόμων με αναπηρία ως μέρος της ανθρώπινης ποικιλομορφίας και της ανθρωπότητας.

Με αφορμή την πρόσφατη Οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης με τίτλο Ευρωπαϊκή Πράξη για την Προσβασιμότητα (2019/882), την οποία η Ελλάδα έχει υποχρέωση να ενσωματώσει στο εθνικό δίκαιο, μελετήσαμε την παρούσα κατάσταση ώστε να εντοπίσουμε ένα όσο το δυνατό αποτελεσματικότερο τρόπο προσαρμογής στις σύγχρονες ανάγκες για προσβασιμότητα. Από τις παραστάσεις Νομοθετικού Θεάτρου που πραγματοποιήσαμε στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού project Using Theatre Τo Make Politics που υλοποιείται από τον μη κερδοσκοπικό οργανισμό Inter Alia και δημόσια διαβούλευση με περισσότερα από 250 άτομα, αλλά και από συζητήσεις με φορείς και ακτιβιστές στον τομέα των δικαιωμάτων των αναπήρων αναδείχθηκαν δύο βασικές αδυναμίες του νομικού πλαισίου στην Ελλάδα:

  • Η αποσπασματική και ασαφής νομική αποτύπωση της έννοιας της αναπηρίας και των δικαιωμάτων στο ελληνικό νομικό σύστημα
  • Η αυθαίρετη και μερική εφαρμογή των νόμων που αφορούν την αναπηρία και η περιορισμένη κρατική επίβλεψη των εφαρμοζόμενων νόμων

Προς επίλυση των παραπάνω ελλείψεων και λόγω της αδυναμίας του Συνηγόρου του Πολίτη να χειριστεί αποτελεσματικά τα ζητήματα αναπηρίας προτείνουμε τη δημιουργία μιας Ανεξάρτητής Αρχής, σύμφωνα με το άρθρο 101Α του Συντάγματος, αποκλειστικά για τη ρύθμιση της άσκησης των συνταγματικών δικαιωμάτων των αναπήρων, τα οποία προβλέπονται κυρίως στην παρ. 6 του άρθρου 21 («Τα άτομα με αναπηρίες έχουν δικαίωμα να απολαμβάνουν μέτρων που εξασφαλίζουν την αυτονομία, την επαγγελματική ένταξη και τη συμμετοχή τους στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της χώρας»), αλλά και σε άλλα σημεία του Συντάγματος.

Βασικοί στόχοι και ρυθμιστικοί άξονες της Ανεξάρτητης Αρχής θα είναι συνοπτικά οι παρακάτω:

  • Η διαμόρφωση μιας Χάρτας για τα δικαιώματα των αναπήρων, όπου να υπάρχει αναλυτική περιγραφή της έννοιας της αναπηρίας και των βλαβών, παθήσεων και καταστάσεων που συνεπάγονται αναπηρία
  • Η συγκέντρωση και κωδικοποίηση των νόμων και όλων εν γένει των κανόνων δικαίου που ρυθμίζουν την αναπηρία στην Ελλάδα και διεθνώς
  • Ο έλεγχος της εφαρμογής και τήρησης του νομικού πλαισίου που αφορά τα δικαιώματα των αναπήρων από το κράτος, τους δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς
  • Η ενημέρωση της κυβέρνησης και όλων των ενδιαφερόμενων φορέων για τις διεθνείς νομικές εξελίξεις σε σχέση με την αναπηρία
  • Η διαμόρφωση μιας μακροπρόθεσμης πολιτικής που να στοχεύει στην αύξηση της απασχολησιμότητας των αναπήρων στον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα
  • Την ενίσχυση της συμμετοχής των αναπήρων στη λήψη αποφάσεων, ιδίως σε ό,τι αφορά τα δικαιώματά τους (συμμετοχή τους σε γνωμοδοτικές και συμβουλευτικές επιτροπές του Δημοσίου για θέματα προσβασιμότητας, ίσων ευκαιριών κλπ)

Η Ανεξάρτητη αρχή θα αναλάβει να διαμορφώσει ένα σχέδιο σταδιακής δημιουργίας μιας ολιστικά προσβάσιμης κοινωνίας με κεντρικό άξονα το κοινωνικό μοντέλο για την αναπηρία, ρυθμίζοντας τις παρακάτω πτυχές της δημόσιας και ιδιωτικής ζωής:

ΚΡΑΤΙΚΟΣ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ

Έλεγχος του μηχανισμού του κράτους και παρέμβαση όπου αυτό κρίνεται απαραίτητο. Ειδικότερα αυτό περιλαμβάνει:

  • Πρόσβαση των αναπήρων στο φυσικό και ηλεκτρονικό περιβάλλον και το περιεχόμενο με τον καθολικό ανασχεδιασμό των υπηρεσιών και την υλοποίηση απαιτούμενων αναπροσαρμογών
  • Ένταξη της διάστασης της αναπηρίας σε κάθε τομέα της καθημερινότητας του πληθυσμού μέσω της ενημέρωσης, ευαισθητοποίησης, εκπαίδευσης και κατάρτισης σε θέματα δικαιωμάτων των αναπήρων ατόμων
  • Εξειδικευμένες υποστηρικτικές διαδικασίες επικοινωνίας με τις διοικητικές αρχές
  • Μη διάκριση στην παρουσίαση της αναπηρίας από τα ΜΜΕ και τις οπτικοακουστικές δραστηριότητες (χρήση νοηματικής γλώσσας – χειλεανάγνωσης, υποτιτλισμού, ακουστικής περιγραφής)
  • Διαμόρφωση ενός αυστηρότερου και αποτελεσματικότερου πλαισίου αντιμετώπισης των παραβάσεων που αφορούν ζητήματα αναπηρίας (εθνικός αριθμός τηλεφώνου για καταγραφή και καταγγελία παραβάσεων, άμεση ανταπόκριση της αστυνομίας σε περίπτωση καταγγελιών, σύστημα σωφρονισμού των παραβατών που να περιλαμβάνει προσφορά κοινωνικής εργασίας σε ανάπηρα άτομα κλπ)
  • Απορρόφηση των διαθέσιμων ευρωπαϊκών κονδυλίων που ορίζονται ετησίως στον προϋπολογισμό της ΕΕ για την υλοποίηση προγραμμάτων που στοχεύουν στη βελτίωση της ζωής των αναπήρων
  • Ενίσχυση της χρήσης νέων τεχνολογιών στην υποστήριξη των αναπήρων

ΠΡΟΣΒΑΣΙΜΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΥΤΟΝΟΜΗ ΔΙΑΒΙΩΣΗ

Σχεδιασμός, υλοποίηση και έλεγχος της εφαρμογής μιας κρατικής πολιτικής με βάση το κοινωνικό μοντέλο για την αναπηρία. Ειδικότερα αυτό περιλαμβάνει:

  • Καθολική προσβασιμότητα στο φυσικό και δομημένο περιβάλλον. Ενδεικτικά:
    • Προσβασιμότητα σε όλα ανεξαιρέτως τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς και σε όλη τη χώρα
    • Καθολική προσβασιμότητα στο δομημένο περιβάλλον που να μην περιορίζεται στο αστικό τοπίο και στις πλατείες και τα μεγάλα εμπορικά κέντρα.
    • Καθολική προσβασιμότητα στο περιεχόμενο
    • Ανάπτυξη και ενδυνάμωση της αυτόνομης διαβίωσης των αναπήρων ατόμων μέσα από:
      • Υποστηρικτικές δομές
      • Προσαρμογή της δημόσιας διοίκησης στα λειτουργικά γνωρίσματα των αναπήρων
      • Ισότιμες ευκαιρίες
      • Ουσιαστική εκπαίδευση των ανάπηρων – χρηστών και των βοηθών-εργαλείων
    • Διασφάλιση των επιδομάτων των αναπήρων, με γνώμονα το επιπρόσθετο κόστος διαβίωσής τους.

ΠΑΙΔΕΙΑ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Να δοθεί μάχη ενάντια στην άγνοια και τις κοινωνικές διακρίσεις μέσω του σχεδιασμού και της υλοποίησης ενός εθνικού σχεδίου δράσης με τρεις κεντρικές κατευθύνσεις: εκπαίδευση, κατάρτιση, ενημέρωση. Το σχέδιο δράσης απευθύνεται τόσο στους ανάπηρους όσο και στον ευρύτερο πληθυσμό και έχει κεντρικό άξονα τη διαμόρφωση ενός συμπεριληπτικού μοντέλου εκπαίδευσης. Αυτό ειδικότερα περιλαμβάνει:

  • Ένταξη όλων των μαθητών της χώρας σε ένα ενιαίο εκπαιδευτικό σύστημα. Συνεκπαίδευση σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες (πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια, ανώτατη) με παροχή κατάλληλης στήριξης στα ανάπηρα άτομα. Για την πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση υποστηριζόμενη φοίτηση στα σχολεία του κοινού εκπαιδευτικού προγράμματος  ή σε τμήματα ένταξης που λειτουργούν εντός τον σχολείων του κοινού εκπαιδευτικού προγράμματος
  • Εξειδικευμένος Επαγγελματικός Προσανατολισμός προσαρμοσμένος στα λειτουργικά γνωρίσματα των αναπήρων – αναδιάρθρωση και εξυγίανση των Κέντρων Επαγγελματικής Κατάρτισης αυτών με στόχο την ουσιαστική συμβολή στην απορρόφηση τους στην αγορά εργασίας
  • Ιδιαίτερη μέριμνα για μαθητές/ριες με πολλαπλές αναπηρίες, που στην πλειοψηφία τους παραμένουν εκτός εκπαιδευτικού συστήματος σε πλήρη παραβίαση του Συντάγματος.
  • Παροχή σχολικών βιβλίων προσαρμοσμένων στις ανάγκες των αναπήρων μαθητών σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες (π.χ. βιβλία σε γραφή Braille, εγχειρίδια για παιδιά με προβλήματα ακοής, νοητική υστέρηση κ.ά.). Στο πλαίσιο αυτό προτείνεται η Ίδρυση Εθνικού Τυπογραφείου για την εκτύπωση βιβλίων στη γραφή Braille, καθώς και στούντιο ηχογράφησης βιβλίων
  • Η νοηματική γλώσσα όσο και η γραφή Braille να καταστούν μαθήματα επιλογής στην τυπική εκπαίδευση
  • Ενίσχυση του επαγγελματικού προσανατολισμού με προσαρμοσμένα προγράμματα για ανάπηρα άτομα και εξειδικευμένη συμβουλευτική υποστήριξη για τη βελτίωση τόσο των επαγγελματικών όσο και των κοινωνικών τους δεξιοτήτων
  • Ιδίως στην ανώτατη εκπαίδευση να διασφαλιστεί η αυτόνομη πρόσβαση των αναπήρων σε όλους τους χώρους (αμφιθέατρα, εργαστήρια, βιβλιοθήκες, εστίες, λέσχες σίτισης) και να συσταθεί υπηρεσία υποδοχής, ενημέρωσης και υποστήριξης των εν λόγω φοιτητών
  • Διενέργεια εξειδικευμένων εκπαιδευτικών προγραμμάτων και σεμιναρίων για τα άτομα με αναπηρία, τις οικογένειές τους και την ευρύτερη κοινότητα με στόχο την ενημέρωση και την κατάρριψη στερεοτύπων και διακρίσεων γύρω από την αναπηρία.
  • Διασφάλιση και αύξηση της συμμετοχής των αναπήρων σε όλα τα προγράμματα Δια Βίου Μάθησης
  • Κατάλληλη κατάρτιση και συνεχής επιμόρφωση των εν ενεργεία εκπαιδευτικών σε όλες τις βαθμίδες ως προς τα ζητήματα αναπηρίας και υποχρεωτικά σεμινάρια όλων των εργαζόμενων ανεξαρτήτως επαγγελματικού πεδίου. Ιδιαίτερα τονίζεται η ανάγκη κατάρτισης των εργαζόμενων στον ιδιωτικό τομέα σχετικά με το θέμα της προσβασιμότητας και των αναγκών των ατόμων με αναπηρία. (Με βάση το ν. 4074/2012 (Α’ 88) αυτή τη στιγμή υποχρεωτική προβλέπεται μόνο η κατάρτιση των δημόσιων φορέων και λειτουργών).
  • Επιμόρφωση του γενικού πληθυσμού μέσω ενημερωτικών και διαφημιστικών εκστρατειών γύρω από τα ζητήματα αναπηρίας και μάλιστα με τρόπους εξειδικευμένους για την κάθε μορφή αναπηρίας
  • Καθιέρωση από το κράτος ετήσιας Ημέρας Πληροφόρησης σχετικά με την έννοια της κοινωνίας χωρίς αποκλεισμούς

ΕΡΓΑΣΙΑ

Ενίσχυση, ενδυνάμωση και έλεγχος των συνθηκών της εργασίας των αναπήρων με στόχο την οικονομική αυτονόμηση και τη βελτίωση της αυτοεικόνας:

  • Ουσιαστική και αποτελεσματική λειτουργία των Προστατευμένων Εργαστηρίων ως το ενδιάμεσο στάδιο μετάβασης των αναπήρων ατόμων από το Κέντρο Επαγγελματικής Κατάρτισης στην ελεύθερη αγορά εργασίας
  • Υποστηριζόμενη απασχόληση (Supported Employment), δηλαδή τοποθέτηση στην ανοιχτή αγορά εργασίας με κανονικό μισθό που προϋποθέτει ατομική υποστήριξη στη φάση της προσαρμογής στον εργασιακό χώρο,  για περισσότερες κατηγορίες αναπήρων, πέραν της νοητικής υστέρησης, μέσω στοχευμένου Επαγγελματικού Προσανατολισμού ανά κατηγορία αναπηρίας
  • Διεύρυνση της ενίσχυσης της αυτοαπασχόλησης των αναπήρων
  • Ενίσχυση της Κοινωνικής Οικονομίας (Social Economy) με τη δημιουργία συνεταιριστικών ή άλλων μονάδων εργασίας με στόχο την αποασυλοποίηση και την επαγγελματική αποκατάσταση των αναπήρων ατόμων
  • Βελτίωση και εφαρμογή του νομοθετικού πλαισίου  που ορίζει ότι οι “θέσεις που προκηρύσσονται μέσω ΑΣΕΠ υποχρεούνται στο 15% να αφορούν σε ανάπηρα άτομα και μέλη των οικογενειών τους” και αύξησης της ποσόστωσης βάσει των δεδομένων της ΕΛΣΤΑΤ περί του ποσοστού αναπηρίας στη χώρα μας σε συνάρτηση με τον πληθυσμό
  • Επιβράβευση και διεύρυνση της ενίσχυσης των εργοδοτών, και των προγραμμάτων επιδοτούμενης εργασίας στον ιδιωτικό τομέα
  • Πληροφόρηση και συμβουλευτική στήριξη των γονέων των ανάπηρων ατόμων με κατεύθυνση την ανάπτυξη επαγγελματικών και κοινωνικών δεξιοτήτων και την επιδίωξη εφικτών επαγγελματικών επιλογών

Για την ομάδα εργασίας της δράσης «Βάση στην Πρόσβαση»,

Βασίλης Οικονόμου
Βερονίκη Κρικώνη
Γιαλένα Κλειδαρά
Γιώργος Χρηστάκης
Μαριάνθη Καραδήμα